І

Рэйсавы планеталёт «Талнах» не прыбыў да месца прызначэння ў касмапорт Нераіды — другога спадарожніка Нептуна.

Паведамленне аб гэтым здарэнні ўжо цэлую гадзіну ляжала на стале ў начальніка Службы бяспекі ўнутрысістэмных зносін Чаўра. Яго супрацоўнікі ў гэты час рабілі ўсё тое, што патрабавала інструкцыя: пасылалі запросы, правяралі акты тэхнічных аглядаў «Талнаха», медыцынскія заключэнні аб стане здароўя экіпажа і пасажыраў перад стартам і ў палёце, тэлеграмы з борта планеталёта.

Чаўр не вельмі спадзяваўся на вынікі. Каб было выяўлена якое-небудзь адхіленне ад нормы, ці дазволілі б старт «Талнаху»? Служба бяспекі наконт гэтага мела цвёрдыя ўказанні. Нічога невычайнага не адзначылі і пазаземныя станцыі назірання, каля якіх праходзіў планеталёт. Значыць, унутраных прычын, якія тлумачылі б здарэнне, быць не магло. Заставаўся яшчэ метэарыт. Буйны. Выпадковы. На яго мог натрапіць карабель. Аднак раней, чым гэта адбылося б, аўтаматычная аварыйная станцыя планеталёта паслала б на Зямлю свой сігнал. Атрымлівалася нейкае замкнёнае кола.

Чаўр уздыхнуў і падышоў да акна. Яно было шырокае, амаль на ўсю сцяну кабінета, і мела сферычную форму. Чаўр бачыў невысокія скалістыя кратэры, голыя апоўзлыя пагоркі і блішчастыя дарогі, што серпанцінавымі стужкамі віліся паміж імі. Здавалася, усё гэта было побач: зрабі толькі крок — і ты будзеш там, на залітай зямным зеленаватым святлом прасторы. Гэта святло заўсёды супакойвала, напамінаючы аб роднай Зямлі, ажыўляючы гэтыя спрадвеку мёртвыя горы Месяца. У Чаўра неяк адразу палягчэла на сэрцы. Хоць менавіта сёння ўсё выглядала больш змрочна, чым заўсёды. Урэшце, калі інструкцыя не дае адказу, чаму знік планеталёт, значыць — здарылася нешта такое, чаго яны не прадугледзелі, не ведаюць.

Аедзь чутны гудок напомніў, што прайшло яшчэ дзесяць хвілін. Чаўр усміхнуўся сам сабе. Якія б ні былі правільныя яго разважанні, факт, што «Талнах» знік, заставаўся неаспрэчным. Першы выпадак за апошняе паўстагоддзе. I Зямля, уся сонечная сістэма чакалі інфармацыі, тлумачэння, што ўсё ж такі здарылася. Чаўр пакруціў у руках тэлеграму з Нераіды, нібы між скупых дзелавых радкоў хаваўся іншы, асаблівы, сэнс. Што марудзяць супрацоўнікі? Ён павінен ведаць іх заключэнне перш, чым нешта рабіць.

Не абарочваючыся, Чаўр аддаў кібернетычнаму сакратару загад выклікаць Шарлана.

Праз хвіліну памочнік з’явіўся.

— Ёсць навіны? — спытаў Чаўр.

— Амаль ніякіх,— няўпэўнена сказаў Шарлан.

— Амаль? — Чаўр узняў бровы.

— Так. У дачыненні «Талнаха».

Чаўр адчуў, што пачынае злавацца. Шарлан быў заўсёды чалавекам справы. I раптам сёння, калі падзея сапраўды надзвычай сур'ёзная, мямліць нешта невыразнае. Разгубіўся ён, ці што? Таму больш рэзка, чым звычайна, Чаўр кінуў:

— Факты можаш выкласці? Ці папрасіць каго іншага?

— Не ведаю...— пачаў быў Шарлан, але, убачыўшы, як сцепануўся Чаўр, удакладніў:— Учора ў Цэнтральны архіў паступіла незразумелая радыёграма. Прыняты, відаць, толькі пачатак першай фразы: «Нас заха...» Але самае дзіўнае, што хваля, на якой пасланы гэты сігнал, тая ж самая, якой карысталіся зямныя маракі, пасылаючы «SOS».

— Ну і што? — Чаўр крыху супакоіўся.

— Мы праверылі. Ніводнае марское судна не пасылала сігналу. На думку таварышаў, якія займаліся праверкай, сігнал мог прыйсці толькі з міжпланетнай прасторы. I поўная фраза азначае: «Нас захапілі». Гэта, вядома, бязглуздзіца, якая не мае ніякага дачынення да «Талнаха». Часы марскіх піратаў скончыліся тысячу гадоў таму назад, а касмічных наогул не было.

— А сігнал? Адкуль узяўся? —спытаў Чаўр.

— Хлапечыя забавы.

Чаўр вярнуўся да стала задумлівы, сеў. Навокал адбывалася нешта недарэчнае, недаступнае яго разуменню. Планеталёт, радыёграма, піраты. Сапраўды бязглуздзіца... А яму трэба яшчэ ў ёй разбірацца.

Шарлан асцярожна, напамінаючы аб сабе, кашлянуў.

Не ўзнімаючы галавы, Чаўр спытаў:

— У архіве шмат такіх запісаў? Не высвятляў? А трэба.

— Слухаю,— ціха сказаў Шарлан і выйшаў.

Чаўр павярнуўся да акна. Якраз насупраць стаяла мачта радыёстанцыі. Яе срабрыстыя ажурныя контуры былі нібы выразаныя ў карычнева-чорных скалах. Чаўр зірнуў на вяршыню мачты, дзе знаходзілася антэна, і яму нават здалося, што ён бачыць, як струменяцца і расплываюцца ва ўсе бакі трывожныя хвалі. I ён зноў адчуў, што незадаволены сваім памочнікам. Трэба ж не толькі збіраць звесткі, а і думаць над імі. Так, думаць, рабіць вывады, здагадкі.

Узышло Сонца, раптоўна вынырнуўшы справа з-за крутога, але невысокага кратэра. Яркія промні памянялі фарбы, сцерлі адценні, пакінуўшы толькі чорныя і светла-шэрыя.

Чаўр выключыў унутранае асвятленне і падумаў, што ў жыцці людзей ніколі не бывае такой кантраснасці, у жыцці няма катэгарычнасці, кожная з’ява і ўчынак маюць і тон, і паўтон. Напэўна, і Шарлан чакае, што ён са сваім вялікім вопытам адразу разбярэцца, што і да чаго.

Чаўр зноў уздыхнуў. Відаць, ён несправядлівы да памочніка. Раскапаў жа Шарлан гэты радыёзапіс. Хай сабе ён і не мае дачынення да справы. Усё роўна гэта сведчыць аб шырыні пошукаў.

— Начальнік Чаўр, вас выклікае Зямля,— тэлеаўтамат перарваў роздум Чаўра.

— Давайце,— буркнуў ён і павярнуўся да насценнага экрана, падумаўшы, аднак, што Шарлан не адважыўся зайсці сам, а папрасіў паведаміць вынік праверкі некага з зямлян.

Экран засвяціўся, і на ім узнік твар старшыні Савета міжпланетных зносін. Старшыня некалькі секунд углядаўся ў Чаўра, потым сказаў:

— За апошнія дзесяткі гадоў архіў не адзначыў ніводнага безадраснага «SOS». Займіся агульным расследаваннем. Адпаведныя ўказанні дадзены ўсім службам,— Крыху памарудзіўшы, дадаў:—Жадаю поспеху, начальнік Чаўр.

Чаўр кіўнуў у знак падзякі і адключыў сувязь. Са старшынёй яны былі даўнія сябры. Разам вучыліся, разам хадзілі да зорак. У час аднаго з такіх паходаў і прычапілася да Чаўравага прозвішча слова «начальнік». Праўда, яго дадавалі толькі блізкія сябры, астатнія пра мянушку не ведалі. Гэта пазней ужо, калі Чаўр заняў цяперашнюю пасаду, ён стаў для ўсіх начальнікам. Але старшыня зараз меў на ўвазе ўсё-такі ранейшае.

Увогуле, тады таксама выпадак быў не з простых. Нават праз многа гадоў успамін пра яго прымушае