ЧАСТКА ПЕРШАЯ

I

Спорны вясновы дожджык наляцеў знянацку і загнаў Паўла Гушчу пад казырок бліжэйшага пад’езда. Шукаючы, дзе б можна было схавацца, Павел туліўся да зачыненых дзвярэй. Вуліца адразу апусцела, страціла фарбы, зрабілася шэрай і панылай.

Лівень скончыўся гэтак жа раптоўна, як і пачаўся. Зноў засвяціла сонца, цёплае, ласкавае. Павел ступіў на тратуар і спыніўся. 3 дома насупраць выбегла дзяўчына і раскрыла над галавой парасон. Яна нечым была падобная на Валю. 3 Валяй ён пазнаёміўся мінулай восенню. Тады таксама хаваўся ад дажджу на чужым ганку, і яна, незнаёмая яшчэ, прыкрыла яго парасонам. Каб ведаў, што чакае яго пасля, ён нізавошта не загаварыў бы з Валяй.

На вуліцы людзей было мала. За апошнія гады гэты некалі шумны і ажыўлены праспект неяк прыціх, можа таму, што ў горадзе паявіліся новыя раёны і кварталы з вялізнымі магазінамі, мнагалюднымі ўстановамі, прыгожымі тэатрамі. Але Павел любіў гэты стары куток горада, любаваўся ягонай прыгажосцю бадай гэтак жа, як і тыя, хто калісьці будаваў галоўны праспект. Толькі цяпер Паўлу было не да любавання. Ён увесь аддаўся ўспамінам. Абыходзячы лужынкі, што не паспелі яшчэ высахнуць на асфальце, ён прыгадваў, што ля гэтага магазіна купляў Валі кветкі, у гэтым кафэ яны частаваліся марожаным, у тым вунь кіёску выбіралі кнігу…

Усё гэта было тады, калі ён, звычайны малады, хай сабе, як казалі многія, і таленавіты кандыдат навук, зрабіў важнае адкрыццё ў галіне астранамічнай фізікі, такой жа туманнай для большасці людзей, як і сам космас. I сапраўды, што можа сказаць неспецыялісту вестка аб радыёвыпраменьваннях з сузор’я Індзейца, якое першы заўважыў Гушча і прырода якога пакуль невядомая.

Цяпер Павел Гушча пытаўся сам у сябе: ці меў ён права на знаёмства з Валяй, тым больш на сяброўства, бо ўжо тады ягоная заява ляжала ва Усесаюзным касмічным цэнтры. Па шчырасці сказаць, ён не верыў, што яму пашанцуе. Надта ўжо многа такіх заяў ішло ў Касмічны цэнтр з усёй краіны. I вось здарылася неверагоднае, пра што ведаюць пакуль нямногія. Восенню першая касмічная экспедыцыя, кандыдатам у члены якой зацверджаны Павел Гушча, надоўга пакіне Зямлю і адправіцца ў бязмежныя глыбіні Сусвету. Прыкладна так паведаміў яму паўгадзіны таму назад камандзір экспедыцыі, вядомы астранаўт акадэмік Бурмакоў.

У бібліятзцы, старой «Ленінцы», Павел на момант адчуў палёгку. Бестурботным юнацтвам дыхнула на яго з калідораў, залаў, кабінетаў. Павел накіраваўся да свайго століка. На ім ляжалі пажоўклыя ад часу падшыўкі старых газет. Павел заказаў іх па тэлефоне адразу пасля размовы з Бурмаковым.

Гіпотэза аб касмічных гасцях Зямлі некалі займала ўвагу многіх вучоных і даследчыкаў, выклікала гарачую дыскусію. А потым неяк на яе забыліся. Відаць, неверагодным здалося ўсё гэта нават самым зацятым прыхільнікам гіпотэзы. Бурмакоў жа чамусьці параіў Паўлу сур’ёзна прачытаць усё, што друкавалася аб ёй, і выказаць свае думкі.

Павел не зусім дакладна ўяўляў, навошта гэта спатрэбілася Бурмакову. Магчыма, гіпотэза мела пэўнае дачыненне да будучага палёту, аб маршруце якога Павел яшчэ не ведаў.

Ён пачаў чытаць. Даўняя спрэчка вучоных, аб якой газеты пісалі скупа, нечакана захапіла Паўла. Ён адчуў, што яго сімпатыі ўсё больш і больш схіляюцца на бок тых, хто, можа, і памыляўся, але думаў смела.

Гасцей з космасу на Зямлі не было,— гаварыла навука. Здавалася б, усё ясна. А Павел не мог з гэтым згадзіцца, як не згаджаліся тыя, хто падаў ідэю. Чаму? Можа таму, што не хацелася прызнаць чалавека Зямлі адзінокім сярод безлічы мёртвых светаў, пакінуць яго без надзеі сустрэць калі-небудзь сабрата па розуму.

Гартаючы газетныя старонкі, спрачаючыся ў думках са сваімі праціўнікамі, Павел не адразу адчуў, як нечыя мяккія і цёплыя пальцы ласкава ляглі яму на вочы. Ён асцярожна адвёў гэтыя рукі і ўбачыў Валю.

Валя нахілілася да стала, прачытала назву артыкула.

— Паўлік! Ты і фантастыка! Дзіўна!..

Павел вінавата адказаў:

— Надакучылі формулы, пацягнула да нязбыўнага.

— А я пацягну цябе зараз на стадыён. Няма чаго дарэмна мазгі тлуміць.

Самалёт адлятаў заўтра ўдзень, білет у Паўла ляжаў у кішэні. Павел згадзіўся, папрасіўшы толькі бібліятэкарку не адносіць у сховішча падшыўкі. Тое-сёе трэ было яшчэ дачытаць.

На вуліцы ён абыякава сказаў:

— Заўтра лячу ў Маскву, у чатырнаццаць дваццаць.

Два дні таму назад яны дамаўляліся гэты тыдзень правесці ўдваіх, бо ў Валі заняткі былі перанесены на другую змену, а ў яго з выпадку экзаменацыйнай сесіі ў студэнтаў, якім ён чытаў фізіку, прыбавілася вольнага часу. I раптам — сюрпрыз…

Валя ўжо ведала: калі Павел сам не раскажа, што да чаго, пытацца бескарысна. I таму прамаўчала, хоць ёй было і крыўдна.

Павел заўважыў, як Валя перамянілася з твару. Ён шкадаваў яе, бо не меў пакуль права сказаць ёй праўду, і толькі мацней паціснуў ёй руку.

— Я сам не ведаў. Выйшла нечакана. Паеду больш як на тыдзень.

Валя ўздыхнула. Калі выклікаюць — трэба ехаць.

3 празрыстай пластмасы, светлы і прасторны, бясшумна імчаўся па шырокім праспекце Камунізма электрабус. Будаваць праспект закончылі не так даўно — гадоў пяць назад. Невысокія, на восем-дзесяць паверхаў, жылыя дамы цягнуліся ўздоўж праспекта на некалькі кіламетраў. Кожны квартал меў сваю архітэктуру. Людзям тут жылося добра. Вялікія вокны давалі многа святла. Зашклёныя празрыстым пластыкам, яны прапускалі ўльтрафіялетавыя праменні. Спецыяльныя аўтаматычныя ўстаноўкі падтрымлівалі пастаянную тэмпературу і вільготнаець паветра ў пакоях. Павел ведаў, што па такіх праектах цяпер усюды будуюць жылыя кварталы, рэканструіруюць старыя.

Але Павел раптам упершыню адчуў сябе староннім у гэтым цудоўным горадзе. Ён яшчэ жыў тут, хадзіў па вуліцах, па алеях, а ў галаве ўвесь час трапятала думка пра блізкае расстанне. I ад таго, што расстанне вяло ў далёкае невядомае, ён нібыта ўзнімаўся над штодзённым, рабіўся мудрэйшы, здольны па-філасофску разважліва ацаніць тое хараство, якое мусіць пакінуць неўзабаве…

— Ты не слухаеш мяне, прафесар? — у голасе Валі гучала насмешка.

— Разумееш, кожны раз я тут знаходжу нешта новае, хоць, здаецца, ведаю ўсё да дробязей.

А сам падумаў: «Разумніца Валя. Трывожыцца і не хоча падаць знаку».