1935 г. на партайтагу (з’ездзе) нацысцкай партыі, згодна з якім сувязь «арыйскай жанчыны» з яўрэем у Германіі абвяшчалася злачынствам. Юліус Штрайхер быў у той час рэдактарам пагромна-антысеміцкай газеты «Шцюрмер» («Штурмавік»).

(обратно)

10

Фрыдрых Другі перамог у Сямігадовай вайне...— Гэтае сцвярджэнне гістарычна недакладнае.

(обратно)

11

Лао Цзы (каля 300 г. да н. э.) — паўміфічны кітайскі філосаф, аўтар кнігі «Дао дэ цзін», у якой змешчаны пачаткі вучэння пра дао — неспазнавальны выток існавання, метафарычна ўпадоблены вадзе.

(обратно)

12

Карл фон Асецкі (1889—1938) — вядомы нямецкі публіцыст-антыфашыст, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру, які ў 1933—1936 гг. быў вязнем фашысцкага канцлагера і пасля памёр у выніку катаванняў.

(обратно)

13

Верш напісаны да 70-годдзя Марціна Андэрсена Нэксё (1869—1954), выдатнага дацкага пісьменніка, сябра Б. Брэхта.

(обратно)

14

Spell your name (англ.) — назавіце Ваша прозвішча па літарах.

(обратно)

15

Верш напісаны па ўзору паэмы выдатнага англійскага паэта Персі Бішы Шэлі (1792—1822) «Маскарад анархіі», якую Брэхт перакладаў на нямецкую мову ў канцы 30-х гадоў. Ужываючы англійскае democracy (вымаўляецца прыблізна як дэмóўкрасі) замест нямецкага адпаведніка, Брэхт робіць намёк на «дэмакратыю» ў заходнім, англа-амерыканскім варыянце, сутнасць якой ён выкрывае ў гэтым вершы.

(обратно)

16

'лёнз анфан, кгод сэв зы кінн... (скаж. французск. і англ.) — пачатковыя словы тэкстаў нацыянальных гімнаў адпаведна Францыі і Вялікабрытаніі.

(обратно)

17

Пангерманец — нямецкі шавініст.

(обратно)

18

Вось — пагромныя ваякі, «Шцюрмер»аўскія пісакі...— Пра фашысцкую газету «Шцюрмер» гл. заўвагі да верша «Балада пра Марыю Зандэрс, «яўрэйскую шлюху».

(обратно)

19

З «Лігі» крочаць маладзіцы...— Тут маецца на ўвазе «Ліга нямецкіх дзяўчат», фашысцкая арганізацыя дзяўчат ва ўзросце 14—18 гадоў, якая ўваходзіла ў склад «Гітлер’югенда».

(обратно)

20

«Сіла і радасць» («Сіла праз радасць») — турыстычна-спартыўная арганізацыя ў фашысцкай Германіі, якая выкарыстоўвалася нацыстамі ў прапагандысцкіх мэтах.

(обратно)

21

«Зімняя помач» — акцыя «дабрачыннай» дапамогі вермахту ў фашысцкай Германіі, фактычна яшчэ адна форма абавязковага падатку.

(обратно)

22

Iзар — рака, на якой стаіць галоўны горад Баварыі Мюнхен — месца, адкуль пачыналася шэсце Гітлера да ўлады.

(обратно)

23

Карычневы дом — назва рэзідэнцыі нацыянал-сацыялісцкай партыі ў Мюнхене да разгрому фашызму.

(обратно)

24

З кухлем дармавога піва...— Брэхт нагадвае тут пра тое, што ў 20-я гады фашысты, каб прывабіць на свой бок як мага больш найбяднейшых людзей, адчынялі бясплатныя піўныя.

(обратно)

25

Sweet dream of liberty (англ.) — салодкая мара пра свабоду.

(обратно)

26

Улетку 1953 г. Брэхт апублікаваў серыю вершаў і артыкулаў, пафас якіх быў скіраваны супраць дагматычна-сектанцкага падыходу некаторых дзеячаў культуры ГДР да ажыццяўлення культурнай палітыкі ў краіне. Гэтыя выступленні Брэхта (у тым ліку ў вершы «Ведамства літаратуры») тэндэнцыйна тлумачыліся заходняй буржуазнай прэсай. У адказ ёй паэт напісаў верш «Не тое мелася на ўвазе».

(обратно)

27

Былі напісаныя Брэхтам на ягонай дачы ў Букаве, недалёка ад Берліна.

(обратно)

28

У падборцы змешчана толькі невялікая частка зонгаў і вершаў, напісаных Брэхтам да сваіх драматычных твораў. Некаторыя з іх друкаваліся ў паэтычных зборніках аўтара як самастойныя творы.

(обратно)