выцірала слёзы.

— Зноў, Алеся! Ну і дурніца! Хіба-ж так можна? Над кожнай кніжкай плакаць — слёз нахопіць.

Дзяўчына закрылася далоняй і, не адказваючы, чытала далей. Хвілін праз колькі, відаць, скончыўшы, яна, урэшце, адарвала ад кнігі чырвоныя ад слёз вочы, паглядзела на сястру, з вачэй яе пырснулі іскрыстыя праменні захаплення. Маша скінула кажушок, развязала хустку і села каля Алесі, абняла яе за плечы, якія ўсё яшчэ ўздрыгвалі, але невядома — ці ад плачу, ці ўжо ад смеху.

— Дзіўная ты! Што гэта?

— «Тры сястры» Чэхава. Чытала?

— Чытала. Але, помніцца, не плакала. Шкада іх, але... Я толькі яскравей адчувала сваё шчасце...

— Вось... Шкада... Якое ў іх было жыццё, Машанька! Страшна. Глядзі, які смутак у словах Ірыны, калі яна паўтарае: «У Маскву! У Маскву! У Маскву!» А гэтыя вось заключныя словы, што Ольга гаворыць. Слухай, Машанька,—і Алеся пачала чытаць. Прачытаўшы, яна заплюшчыла вочы, шэптам паўтарыла апошнія словы і раптам імкліва абняла Машу.

— Як мне хочацца з такой-жа сілай напісаць пра наша жыццё. Каб з кожнага слова пырскала радасць, шчасце. Каб людзі чыталі — і ў іх вырасталі крыллі.

— А ты паспрабуй.

Алеся паківала галавой і сур'ёзна адказала:

— Не-е... Не здолею. Ты-ж ведаеш, якія бездапаможныя мае вершы.

— Не бядуй. Калі-небудзь напішаш. Я веру ў твой талент. Аднак... Я цябе слухала. Цяпер ты мяне паслухай. Ведаеш, каго я толькі што сустрэла?

— Максіма?! — радасна ўсклікнула Алеся.

— Максіма.

— І што?

— Сёння да нас у госці прыдзе.

— Вой! А ў нас... Ці добра ў нас?— і яны пачалі прыдзірліва аглядаць кожную рэч у хаце.

Хата была новая. Мінулым летам яе збудавалі за дзяржаўны кошт. Пагабляваныя таўстыя бярвенні яшчэ былі жоўтыя і пахлі смалой. На вуліцу хата глядзела трыма шырокімі вокнамі. Праўда, у самой хаце яшчэ кідаліся ў вочы недаробкі: у перагародцы, што аддзяляла кухню, не было дзвярэй, другая перагародка, у чыстай палавіне, толькі была пачата — да бэлькі на столі і да падлогі былі прыбіты брускі. Але хата ўжо была па-гаспадарску абжыта: у ёй было чыста і ўтульна. Усюды пахадзілі руплівыя дзявочыя рукі. На вокнах — марлевыя фіранкі. Стол засланы чысценькім вышываным абрусам. Над крайнімі ад кута вокнамі — партрэты Леніна і Сталіна ў простых, але прыгожых рамках, па-мастацку зробленых з пруцікаў маладых бярозак. Над сталом, у покуце, — палічка для кніжак; над ёю —' адрыўны каляндар.

Скончыўшы агляд, Алеся спытала:

— Ну, як? Сорамна не будзе?

— Думаю, не будзе.

— А цяпер падумаем, чым будзем частаваць гасця.

— Частаваць?

— Але-ж... Чаго ты здзіўляешся?

Маша як-бы збянтэжылася, ціха сказала:

— А можа няварта, Алеся? Што ён — здалёк?.. Толькі гаворкі будзе...

— Вось табе і раз! Хай пагавораць! А хто не ведае, што мы чакалі яго, як самага блізкага чалавека. І раптам за шэсць год чалавек першы раз зойдзе, як дарагі госць, а мы... Не, не!.. Калі ласка, і не гавары нічога. Хочаш — сама сустракай. А я так не магу.

Апошнія словы яе скарылі Машу.

«Гэта і добра, што мы пасядзім разам, і я прыгледжуся да яго, прывыкну», — падумала яна.

— Ну, добра... А сапраўды, чым-жа частаваць?

— Не гаруй, Маша! — супакоіла яе Алеся.—Знойдзем. Лічы. Поўлітэрку Зіна на карандаш дасць. Значыць, галоўнае будзе... Далей... Грыбы салёныя ў нас — пальчыкі абліжа, памідоры таксама. Гуркі ёсць, хлеб і бульба ёсць... А вось сала... Сала няма.

— Сала няма, — паўтарыла Маша і ўздыхнула.

— Глупства. Пазычым.

— Зноў — пазычым. Як ты лёгка пазычаеш!

— Машанька, мілая! А чаго нам сароміцца? Не пройдзе і года, як мы будзем самыя багатыя людзі. Вось як вырасціш па сто пудоў з гектара... А ты вырасціш—я веру ў гэта так, як, можа, не верыш ты сама. Вырасціш!

— На дзесяці гектарах? — Маша ўздыхнула.

— А ты хацела-б адразу на пяцістах?

— Каб разбагацець усім...

— Пакінь! Давай лепей падумаем, у каго пазычыць. Добра было-б у цёткі Сылі.

Маша засмяялася.

Нішто сабе! Яго-ж салам яго і частаваць будзем.

Але Алеся і не ўсміхнулася.

— Чакай... Гэта-ж я толькі разважаю... Вядома, адпадае... У Шаройкі? Ну яго к чорту, яшчэ адмовіць, прагнюка такі. Ён-жа ключы ад кубла з сабой носіць, нават жонцы не давярае... У Клаўдзі? Добра? Значыцца рашылі! Я пайшла.

Яна хутка апранулася і вышла.

Маша колькі хвілін сядзела ў глыбокім роздуме. Потым узяла са стала маленькае люстэрка, паглядзелася і злёгку кранула пальцам ледзь прыкметныя маршчынкі каля вачэй. Уздыхнула.

«Дваццаць пяць год! Шэсць год чакала! Шэсць год! А вось гэтыя два дні былі самыя цяжкія. Чаму ён не прышоў адразу?» — і зноў цень задумення лёг на яе твары. Але праз момант яна схамянулася, пайшла да печы, дастала цёплую ваду і памылася. Пасля апранула святочнае плацце, запляла валасы ў дзве тоўстыя касы і села каля стала. Дастала з шуфляды яго пісьмы, знайшла апошняе і пачала ўдумліва чытаць. І так чытала, покуль не вярнулася Алеся. Маша ўзрадавалася і адразу-ж пачала выказваць свае думкі.

— А ведаеш, Алеся, я вельмі рада, што яго дэмабілізавалі. Не ведаю, як ён... Здаецца, ён крыху інакш думае... Але я рада... Помніш ён пісаў, што, калі яго пакінуць у арміі, я павінна рыхтавацца ехаць туды... Прызнаюся, тады мне зрабілася страшнавата. Не паехаць я не магла — ты разумееш... А паехаць... А вы як?

— Ну, мы як-небудзь пражылі-б...

— А ўсё-ж... Ды і я! Што-б я рабіла там, на Далёкім Усходзе, у ваенным гарадку? Вядома, я працавала-б, я знайшла-б работу. Але я люблю зямлю, мне хочацца працаваць на ёй...

Алеся вышла на кухню і, напяваючы, завіхалася там. Маша хвіліну пасядзела адна, задумліва пазіраючы ў акно, потым вышла да сястры — хацелася гаварыць.

— Ведаеш, пра што я думала зараз? Буду ўгаварваць Максіма, каб і ён застаўся ў калгасе. Навошта нам высокія пасады? Вунь — Васіль...

Алеся не адказала і заспявала:

Ля-я-цяць ву-у-ткі,

Ля-я-цяць ву-уу-ткі

І-і два гу-усі-і...

4...

«Пастарэла, — думаў Максім, вышаўшы з вёскі ў поле. — У такім адзенні яна на звычайную вясковую бабу падобна».

Але яму тут-жа стала сорамна за такую думку.

«Глупства гэта. Пры чым тут адзенне? Не ў гэтым справа! Яна-ж столькі перанесла. І цяпер... У свята і то — адпачынку няма... Калі яшчэ тая вясна, а яна ўжо гной рыхтуе... Упартая», — і ён адчуў гордасць за яе. Яму хацелася неяк узняць, апаэтызаваць Машу, калі, можа, і не так, як ён рабіў гэта ў першы год пасля развітання, то хаця-б вярнуць сабе тую радасную ўсхваляванасць, якую ён адчуваў яшчэ ў дарозе, думаючы пра яе. Чаму ўсё гэта знікла? Чаму ён неяк астыў, прыехаўшы дамоў? Зямлянка прыдавіла ці што?

Ён схапіўся за гэтую думку, як за ратавальны круг.

«А ўсё магчыма. Якая там можа быць