KOKO KRIAS JAM!

ORIGINALA NOVELARO

Verkis: Ferenc Szilágyi

Eldonado: J. Régulo  – Eldonisto La Laguna  1955

Grandeco: 225 p.

La tekston origine enkomputiligis Bertilo Wennergren

Proksimuma verkojaro: 1943-1954

Kreis la Esperantan tekston: Ferenc Szilágyi

Forestas ĉi tie la mallonga “Bibliografia noto” en la fina parto “Tabeloj”, ĉar ĝi plej verŝajne ne estas verkita de Szilágy .

I

LA FLAMSALAMANDRO

LA FLAMSALAMANDRO

I

La pluvego jam estis sur la alia flanko de montregiono. La flamsalamandro mole kaj senfare etendis sin en la duonombro de la arbaro. Meze inter la arboj altiĝis grizverda, kruta roko kontraŭ la ĉielo, ankoraŭ ne sennuba. Sed la suno venkis kaj ĵetis kelke da orruĝaj faskoj de triumfaj radioj inter la foliaron. Proksime al la salamandro estis akvokaveto, kiun la suno ekbriligis. Ankaŭ la haŭto de la salamandro brilis kaj el la spegula, laka nigro fiere levis sin oranĝkoloraj makuloj. Sur la proksiman arbon grimpis kun groteskaj saltetoj eta, folia rano. Ĝi estis rapida kaj lerta, sed ĝi kaŝis arlekene sian lertecon. La salamandro apartenis al la aristokrataro de la raso, kaj senmove, sen videbla admiro atentis sian parencon. La salamandro montris interesiĝon pri nenio, sed ĝi fartis bone. Tiu ĉi bela besteto estis verŝajne eĉ pli individualisma ol ĉiuj ceteraj salamandroj, kiu speco tamen apartenas al la plej sinizolaj kaj malplej sociemaj estaĵoj. Sed ĝi estis grandioza reprezentanto de sia raso, pompa ekzemplero, preskaŭ trionmetron longa besteto, kiun oni povis rajte admiri, kiam ĝi etendis sin en mola elasteco, kun senmovaj, sed tamen viglaj okuloj. La profundan malhelon de la okuloj borderis supre du ore ruĝaj arketoj. Cetere la suba parto de la kapo estis nigra. Estis io mistera, io praa en tiu ĉi besto, io pra-dieca; ĝia kompleta indiferento estis iel suverena. Ĝi prezentis pinte altan gradon de la sinfido. Ĝi estis ne malproksime de sia subtera kaŝejo, de kie la postpluva, freŝa aero ellogis ĝin. Ĝi rampis sen urĝo al sia ripozloko. Ĝi vivis trankvilan vivon. Grandaj bestoj apenaŭ estis en la arbaro, kaj cetere ili ne interesiĝis pri la salamandro. Birdoj kaj malgrandaj bestoj timis ĝian venenon, per kiu ĝi povis mortigi ilin. Tiel formiĝis harmonia vivo por ĝi en la roka arbaro, kie ne estis manko de nutraĵoj. Sed se iam ĝi ne trovis manĝaĵon, ĉar ĝi estis elektema kaj frandema, ĝi povis facile fasti dum tagoj kaj semajnoj. En sia fantazia, orienteca pompo ĝi similis iun afrikan, indiĝenan pastron, super kies vera vizaĝo estas masko, kaj kiu dum sia senmova meditado atendas inspiron de siaj dioj. Ĝi povis ripozi suverene. Ĝia korpo kliniĝis iomete kaj la pli larĝa ol longa vosto fleksiĝis iom flanken; jen kaj jen la korpo ekvibris briligante la lakan koloron de la nigro kaj la oranĝan de la flammakuloj.

La du junuloj nun penetris en la regnon de la salamandro. Sed ili ne vidis ĝin.

– Fi-i, diris la unua. – Mi ŝvitas kiel ĉevalaĉo! Ĉu ni bivaku?

– Kial ne? Sed unue rigardu malsupren. Kia panoramo! Estis tamen inde iom fiŝiĝi en la pluvego.

Ili eksilentis ambaŭ. La vidaĵo kun siaj postpluvaj verdoj kaj bluoj estis silentiga, potenca, vasta, korliberige majesta. La unua junulo povis esprimi sin nur per la grandurba ĵargono:

– Senespere bela! Kia belaĉo!

– De tie oni liveras al ni la militon – diris la alia, montrante al la nordo. – Moderna komforto! Rekte al la hejmoj.

– Kelkajn monatojn ni ĉiukaze havas. Kaj eble ĝi finiĝos intertempe.

Subite ili ĉesigis la interparolon pri la milito. Ili rimarkis nun la salamandron. Ĝi ne interesiĝis pri la junuloj. Ili staris je sufiĉe granda distanco.

– Rigardu tiun ĉi salamandron! Flamsalamandro! Ho-o! Ĝi aspektas, kvazaŭ ĝi venus rekte el la piramido de tiu Tutankamon ... Ĝi estas iaspeca ĉefsalamandro. Kiel Göring  en la Tria Regno.

– Kolose bela ekzemplero – diris la alia. Li estis malpli parolema, sed pli aplomba. – Vi havas tiun longan ladskatolon. Ni povas malplenigi ĝin. Donu iom da malseka musko. Nu, restu, ne timu, eta fiulo!

– Ne ofendu ĝin! Vi scias nenion pri tiu ĉi salamandro. Ĉu la alkemiistoj ne adoris ĝin? Ĝi eble havas potencon vin forsorĉi. Vi eĉ ne rimarkos, kaj fariĝos viŝgumo aŭ io simila.

– Vi estas kompleta idioto! Silentu prefere kaj aŭskultu! Vi povus vendi tiun ĉi salamandron al via firmao. Ĝi estas preciza modelo de la ŝumarko “Salamandro”. Proponu ĝin al via kuliestro en la butiko. Se vi kondutos lerte, li faligos antaŭ vin kelke da monslipoj.

– Kio okazis pri vi? Vi estas hodiaŭ preskaŭ saĝa. La ideo estas kaptinda. Sensacio en la montra fenestro. Vivanta salamandro!

La salamandro nun aspektis iom suspektema.

– Nenia danĝero, maljuna ĉefgeneralo! Venu trankvile, mi protektos vin en la firmao. Venu stultulo, ne ludu, ne estas cirko ĉi tie!

Kiam la junuloj estis tute apude, la salamandro eksibletis per sia lango. Ĝi ne havis longan langon; ĝi fiksiĝis preskaŭ tute al la suba parto de la buŝo. Ĝi similis al fermilo de antikva kodekso. La salamandro kuntiris siajn glandmuskolojn kaj io laktosimila ŝpruciĝis el ili. Estis la fama, timata muko, kiu povis mortigi etajn bestojn kaj narkoti eĉ mezgrandajn. Sed la tradicia sindefendo, per kiu la salamandro akiris respekton eĉ ĉe grandaj spiritoj en la antikva kaj meza epokoj, tute fiaskis ĉe tiuj junaj modernuloj. Ili atendis la finon de la atako, tute senrespekte.

Tio, kio mankis por efikigi la sindefendon de la salamandro, estis la spirito de Plinius , kiu antaŭ preskaŭ dumil jaroj encerbigis misterajn aferojn al la ĝenerala publiko pri la salamandroj. Antikvaj kaj malpli antikvaj sciencistoj kredis lin kaj aldonis pluajn sensaciojn pri ili:

“La salamandro” skribis Plinius  “estas lacertosimila besto kaj konturita kiel stelo; ĝi montras sin nur, kiam forte pluvas, kaj ĝi neniam estas videbla dum seka vetero. Ĝi estas tiel malvarma, ke simile al glacio ĝi estingas la fajron per nura ektuŝo. La laktosimila muko, fluanta el ĝia buŝo, forkorodas la harojn de la tuta homa korpo; la tuŝita parto perdas la koloron kaj iĝos makula. Inter ĉiuj venenaj bestoj la salamandro estas la plej danĝera. Aliaj vundas nur unuopajn homojn kaj mortigas neniam plurajn samtempe... la salamandro – male – povas ekstermi tutan popolon, se ĝi ne gardas sin. Kiam la salamandro grimpas sur arbon, ĝi venenas ĉiujn fruktojn, kaj kiuj manĝas el ili, frostmortas. Se oni bakas panon sur ligna tablo, kiun ĝi pli frue tuŝis per siaj piedoj, la pano iĝos venena, kaj se la salamandro falas en puton, ties akvo ne malpli”.

Plinius  rakontas ankoraŭ multe pli pri la salamandro, al kio multaj antikvaj kaj mezepokaj sciencistoj aldonis pli-malpli da timigaj “faktoj”, sed en tiu ĉi konkreta okazo nenio helpis: la junuloj supozeble ne sciis pli multe pri Plinius  ol, ke la nomo ne estas marko de eksterlanda fromaĝo, sed kredeble li estis homo, kiu tamen eĉ en la krucenigmoj apenaŭ estas retrovebla. La salamandro do ne povis elvoki la subtenon de iu aŭtoritato, sed nur tiom da respekto, kiom ĝi mem vekis. Tio ne signifis multe, tamen iom.

– Ne tuŝu ĝin sen ĉifono. Oni diras, ke ĝi estas venena.

– Via stulto, amiketo, estas duoble tiom venena. Fidu pri mi. Ĝi certe ne pikos min.

La aristokrata flamsalamandro jam estis tiam envolvita en ne-digne malpuran poŝtukon. La junuloj zorgis pri tio, ke la musko kaj la tuko estu malsekaj. La salamandro ne estis tre ekscitita. Ĝi simple iĝis dormema en la mallumo – aeron oni kondukis al ĝi per truetoj, kaj tute ne perdante eĉ eron da sia sinfido kaj graveco, ĝi ekdormis.

Tiel ĝi forlasis la sekretan regionon de la naturaj truoj, grotetoj, akvospeguletoj, centkavaj arbotrunkoj, fungoj, likenoj, rokoj, super kiuj jen klare, jen minace ekbrilis la lumo de la granda flamtelero, la suno, aŭ tiu de la amika luno, kaj jen kaj jen ankaŭ la lumoj de esplormaŝinoj en la aero. Krom la eta singarda folia rano, neniu rimarkis ĝian forveturon, kaj la raneto singarde kaŝis sin dum la tuta tempo. Nur poste ĝi ekkvakis, anoncante la sensacion al la mondo. Post kelkaj minutoj la arbaro forgesis la salamandron.

La flamsalamandro forlasis sian tutan malnovan mondon. Ĝi ne sciis pri la definitiveco de tiu ĉi forlaso, sed cetere ĝi ne estis sentimentala. Ĝi tute ne pensis pri la salamandrinoj, kun kiuj ĝi havis transirajn amrilatojn, kaj ĝi tute ne zorgis pri la sorto de la estontaj generacioj. Malgraŭ la romantika vualo, kiu ankoraŭ ĉirkaŭis ĝin nun, kaj eĉ pli dum la pasintaj jarcentoj, la salamandro estis egoisto, realisto, kies ambicioj tute ne vagadis en la mondo de la spiritoj. Ĝi mem nenion aldonis al tiu ŝajno, pro kiu oni vidis en ĝi la realan transiron inter la mondo sensebla kaj ne-perceptebla, potencon, kiu povas venki eĉ la praelementon, la fajron. Eĉ la junuloj, kiuj entute ĉesis pensi kaj kredis nur tion, kion ili vidis, ekrespektis la besteton. Eble pro ĝia senpersona, objektiva defendmaniero. Tio estis io senkolera, konscia, kaj oni bone povis kompreni, ke ĝi povas esti suverene efika kontraŭ etaj bestoj. Sed homoj ne plu respektis tiajn bagatelajn venenkvantojn. La homo kapablis produkti ilin nun bilionoble pli, kaj pli facile.

II

La estro de la Ŝu-salono “Salamandro”  estis lundematene en sia postfesta humoro. Li grumblis kontinue kaj vundis per siaj efike venenitaj vortoj. Li rigardis la longan ladskatolon kaj suspekte demandis la junan komizon, triumfe rikanantan:

– Kio estas tio? Sed se eble, estu afabla rapide klarigi al mi la aferon, ĉu mi rajtas peti vin – antaŭ la fino de la semajno. Vi scias, ni baldaŭ devas malfermi la butikon.

– Salamandro – diris la komizo. – Vivanta... Bonega reklamo al la vendejo, sinjoro Gerd . Bonvolu rigardi... Mia amiko kaptis ĝin hieraŭ en la montaro. Li vendus ĝin favore al la firmao.

– Kia fiulo! Kion fari pri ĝi? Kion ĝi manĝas?

– Muŝojn kaj vermojn – diris la komizo.

Verdire tio estis nur supozo, ĉar ĝis nun la salamandro manĝis nenion, sed malgraŭ tio ĝi ne perdis el sia pompa eksteraĵo, Ĝi fartis tute bone, ĉar la vetero estis aĉa. Pluvegis kaj tio precize respondis al ĝiaj pretendoj koncerne la klimaton.

– Oni povus meti ĝin en la montrejon. La homoj gapados amase. Tre bona reklamo – daŭrigis la junulo, sed li sentis sian voĉon tute seneĥa. – Ni trovis ĝin hieraŭ... Ne ĉiam oni povas vidi tian beston. Malofta