La ŝtona urbo

Verkis: Anna Löwenstein , William Auld

Eldonado: Flandra Esperanto-Ligo Antwerpen  2000

Antaŭparolo

Tre multnombraj estas la romanoj traktantaj pri okazaĵoj en la frua Roma Imperio kaj la komenciĝo de la kristana epoko – pensu ekzemple pri Quo vadis . La ŝtona urbo estas unu el tiuj. Sed laŭ mia sperto ĝi estas unika, ĉar ĝiaj rolantoj estas nek senatanoj nek korteganoj nek armeanoj, kaj la imperiestro – Nerono dum la lastaj ĉapitroj, sed apenaŭ eĉ nomita en la libro – estas nur flanke aludita. Ne, la rakonto priskribas la vivon kaj spertojn de sklavigita kaptitino, brita virino transportita al Romo kaj tie aĉetita de sufiĉe ordinara vilao-posedanto. Ni vidas la imperion, do, kvazaŭ desube. Eĉ en la diversaj romanoj pri Spartako kaj la ribelintaj sklavoj mankas fakte tiu perspektivo.

Nia aŭtoro tre lerte enscenigas nin. En la unua parto de la romano ni konatiĝas kun kelta socio en Britujo, kaj ni lernas multon pri la tieaj moroj kaj kutimoj. Poste ni kunvojaĝas al Romo kaj la sklava sorto. Tre lerte Anna Löwenstein  sentigas al ni la konfuziĝon de virino perforte forprenita al socio fundamente fremda, kun tute aliaj moroj kaj kutimoj, kies lingvon ŝi tute ne komprenas. Iom post iom si adaptiĝas al la novaj cirkonstancoj. Post kelkaj jaroj ŝi devas translokiĝi al la “ŝtona urbo” mem, al Romo, kie ŝi estas liberigita kaj pasigas kelkajn jarojn kiel edzino de kopiisto, ĝis ili implikiĝas en la konata urba incendio dum la Nerona regotempo.

Granda merito de Löwenstein  estas, ke ŝi sukcesas kroĉi nian atenton kaj stimuli nian intereson sen la trudo de fantaziaj sensaciaĵoj aŭ vera katastrofo (escepte de la kaptiĝo kaj la fajrego). Rezulte, la rakonto efikas kiel aŭtentika priskribo de reala vivo.

Alia merito estas, ke la fruajn kristanojn ŝi traktas tute ne ŝablone. Ŝia protagonisto mem ne konvertiĝas, kaj ŝi neniam tute aprobas ties sintenojn – precipe kiam ŝia propra filo firme aliĝas al la sekvantaro de Petro; sed la aŭtoro ne misprezentas tiujn fruajn kristanojn, destinitajn perei en la amfiteatro kaj aliloke pro la Nerona persekutado. Historia aŭtentiko karakterizas ĉi tiun tutan verkon.

Kaj fine, grandan laŭdon meritas ŝiaj stilo kaj lingvaĵo. Ŝia Esperanto estas la komuna lingvaĵo, kaj oni legas ĝin flue, sen iu ajn risko karamboli kun la groteskaj entrudaĵoj, per kiuj tro multaj el niaj nuntempaj verkantoj makulas kaj stumbligas sian prozon, pretendeme kaj sinlaŭde. Vera plezuro estas, ensorbi tiun ĉi romanon, kiun mi senblage taksas estonta klasikaĵo de nia literaturo. Gratulon ĉiurilate al Anna Löwenstein !

William Auld

Antaŭparolo al la dua eldono

Post la apero de La ŝtona urbo en Esperanto, ĝi aperis ankaŭ en la angla. Laŭ peto de la anglalingva eldonejo, Citron Press , mi iom mallongigis la originalan tekston; precipe ĉe la dua duono de la kvina ĉapitro mi faris sufiĉe drastajn tranĉojn. Pro tiuj tranĉoj, la intrigo certe disvolviĝas laŭ pli celtrafa maniero, aliflanke perdiĝas pluraj scenoj, kiuj laŭ mi tamen kontribuas al la ĝenerala etoso. Tial mi ĝojas, ke en Esperanto eblas legi la plenan, kvankam malpli rapide moviĝantan, tekston.

Preparante la verkon por la angla eldonejo, mi kaptis la okazon por parte reverki la scenon en kiu romiaj komercistoj vizitas la keltan vilaĝon (p. 23-32). La rezulto, laŭ mi, estas pli trafa kaj konciza ol antaŭe. Tial mi decidis enpreni tiun plibonigitan tekston en ĉi tiun duan Esperantan eldonon.

Mi dankas la plurajn legintojn, kiuj atentigis min pri lingvaj eraretoj, kaj precipe la italan esperantiston, kiu afable informis min, ke la antikvaj britoj ne konis domajn katojn (kvankam ja sovaĝajn!). Tiujn malglataĵojn mi nun korektis.

Anna Löwenstein

BRITUJO

UNUA ĈAPITRO

Ni ĉiam diris, ke Morimanos  estas la plej lerta rakontisto en la kvar vilaĝoj. Ne ofte li vizitis nian domaron, sed kiam li venis, nia kabano ĉiam estis plenega. La tuta familio de mia onklo venis por aŭskulti, kaj eĉ kelkaj parencoj de mia onklino el la najbara domaro ĉe la alia flanko de la monteto.

Mi aparte memoras unu tian okazon, kiam mi estis nur knabineto. Estis malvarma, griza vespero. Post pluraj tagoj da senĉesa pluvado, la du kabanoj en nia korto kaŭris malgaje sub siaj rondaj tegmentoj el trempita pajlo. Ni infanoj timis, ke Morimanos  ne venos, sed bonŝance la pluvo iom malpliiĝis antaŭ noktiĝo, kaj je nia ĝojo li aperis. Ni rigardis dum li atente paŝis tra la kota grundo de nia korto, kiu estis muelita de tagoj da pluvo ĝis ĝi iĝis marĉo sulkita je akvoplenaj kavoj kaj truoj.

Haladzo de fumo ŝvebis en la tro plena kabano, krom kie sentiĝis kruela trablovo de la pordo, nefermita por enlasi la malfortan lunbrilon. La malvarma aero falĉis vojon inter la homoj, kiuj kunpremiĝis en la pli varmaj partoj de la ĉambro. Aparte sidis nur mia patro, sola, rekte en la trablovo, kun sia mantelo firme streĉita ĉirkaŭ la ŝultroj. Neniam ĝenis lin la malvarmo, kondiĉe ke li povis enspiri bonan, freŝan aeron. Lunradio brilis je la flanko de lia vizaĝo, kaj mi rigardis kun fascino kiel ĉiu movo de lia kapo lumigis alian trajton: lian ostecan nazon en unu momento, kaj poste la tremantan ekstremaĵon de liaj longaj lipharoj.

Longharan hundofelon oni jam etendis por Morimanos  en la plej bona loko, proksime al la fajro sed ekster la fumo, kie ĉiuj povis vidi lin per la flagra lumo de la flamoj. Apud li estis mia patrino, nigra konturo kontraŭ la ruĝa ardo de la fajro. La plejmulto de la homoj sidis kun krucitaj kruroj sur la grundo, sed ŝi preferis sidi sur malalta arbostumpo, kie ŝi povis ŝpini ĉe la fajrolumo dum ŝi aŭskultadis la rakonton. Ŝi volvis la ŝpinilon kaj rekaptis ĝin per regulaj movoj, paŭzante nur por fortiri unu el siaj longaj harplektaĵoj de sia vizaĝo aŭ por alkroĉi mian fraton, Tasgj on * , pli firme al la mamo.

Mi kuŝis sur pajlamaso apud mia preferata kuzo, Kaljakos . Ni ĉiam elektis unu el la pli mallumaj anguloj, laŭeble plej fore de la malfermita pordo, kie ni povis ludi kaj sekrete flustri sub la malalta tegmento. Ĉi-nokte tamen nia atento estis komplete okupata pro la rakonto de Morimanos . Li estis parolanta pri Romo.

La domoj, laŭ li, estas tiel multaj kaj tiel multegaj kiel la fiŝoj en la riveroj, kiel la ŝtonetoj ĉe la bordo, kiel la ondoj de la maro, kiel la steloj en la ĉielo. Ili estas pli altaj ol la pintoj de la arboj kaj tiel proksimaj inter si, ke se oni vidus puton da greno, la greneroj en tiu puto ne estus pli kunpremitaj ol la domoj en Romo. La urbo etendiĝas tiome en ĉiu direkto, ke se oni prenus la tutan teritorion de nia popolo, tamen ĝi ne kovrus pli ol unu anguleton de la teritorio de Romo. Kaj tiuj domoj havas unu egan strangaĵon: ili estas konstruitaj ne nur flank-al-flanke sed ankaŭ unu super la alia. En kelkaj lokoj troviĝas eĉ tri aŭ kvar supermetitaj, tiel ke la loĝantoj paŝas super la kapoj de siaj najbaroj.

“Kaj la kampoj, ĉu ankaŭ ili troviĝas supre en la aero?” demandis mia fratineto Vinda . Ŝi estis tro juna por scii, ke oni ne interrompu la rakontiston. Morimanos  paŭzis en sia rakonto. “Tute ne estas kampoj,” li diris. “La domoj estas pli streĉe kunpremitaj ol la haŭto kontraŭ viaj ripoj, kaj eĉ ne arbo, eĉ ne branĉeto, eĉ ne herbero povas interpuŝiĝi inter ili. Neniu punkto da verdo estas videbla en tiu tuta urbo, eĉ ne punkteto tiel et-eta kiel la ungeto de via fingreto. Ĉar en tiu urbo, ĉio estas farita el ŝtono.”

“Sed kion la homoj manĝas?” mia fratino persistis. Mia patrino komencis silentigi ŝin, sed Morimanos  respondis, “Mankas kampoj en tiu urbo, kaj tamen al la romanoj *  neniam mankas manĝaĵoj. Ĉar tie troviĝas konstruaĵoj tiel grandegaj, ke eĉ unu el ili povus kovri ĉi tiun tutan monteton de la piedoj ĝis la haroj. Kaj ĉiu konstruaĵo estas plena je manĝaĵoj. La unua enhavas nenion krom greno, la dua nur viandon, en la tria viciĝas kruĉoj da vino kaj biero. Kaj tie troviĝas ankaŭ aliaj konstruaĵoj, ŝtopitaj per ĉio kion oni povus bezoni. Unu enhavas sitelojn kaj potojn kaj vazojn, kaj en alia estas ĉiaj multvaloraj juveloj: broĉoj kaj brakringoj kaj oraj trezoroj. Sed en tiu konstruaĵo ne estas torditaj kolringoj, ĉar neniu romano, eĉ ne la reĝo de ĉiuj romanoj mem, portas torditan ringon ĉirkaŭ sia kolo. Alia konstruaĵo enhavas ŝtofojn, ne nur en mallarĝaj strioj, sed en grandegaj rulaĵoj longaj cent ulnojn. Ĉiuj koloroj videblas tie: sanga ruĝo, brilverdo, nigro, violo, en kvadratetoj kaj strioj kaj punktetoj. Kelkaj ŝtofoj estas pli delikataj ol araneaĵoj kaj brilas kiam la lumo tuŝas ilin, kiel la suno flagretas ĉe la pintoj de la ondoj. Kaj estas alia ŝtofo tiel dika kaj mola, ke ĝia portanto neniam sentas la malvarmon, eĉ en tiaj tagoj kiam la birdoj pro frosto fiksiĝas al la branĉoj kaj la pluveroj glaciiĝas antaŭ ol atingi la grundon.”

Tiam Morimanos  plurakontis pri la aliaj konstruaĵoj troveblaj en Romo. Tiom grandegaj ili estas, ke ili ŝajnas laboro de gigantoj; kaj tamen konstruis ilin homoj. Ĉar la romanoj posedas tiom da sklavoj, ke sendi cent sklavojn por levi unu ŝtonon por ili estas nura bagatelaĵo. Troviĝas tie vastegaj haloj, sufiĉe grandaj por enteni tutan lagon, en kiuj fluas riveroj. En kelkaj la akvo agitiĝas kaj bolas; ĉe aliaj glacio formiĝis sur la supraĵo.

Sed pli stranga ol ĉio estas la homoj kaj bestoj videblaj en Romo. La homoj estas ne nur blankaj aŭ palbrunaj kiel ni, sed ankaŭ malhelbrunaj, nigraj, bluaj kaj verdaj. Kaj la bestoj estas eĉ pli eksterordinaraj. Kelkaj havas nazon sufiĉe longan por tuŝi la teron; aliaj havas sur la haŭto strangajn desegnojn kiel strioj, cirkloj aŭ spiraloj; estas bestoj kun du kapoj aŭ ses kruroj; kaj aliaj kun tiel longa kolo, ke ili povas manĝi la foliojn ĉe la pinto de la arboj, eĉ de la plej altaj.

Finparolinte pri la urbo Romo, Morimanos  ekrakontis pri ĝia armeo, kaj kvankam la urbo enhavas egajn mirindaĵojn, la armeo mirigas eĉ pli. Kompreneble, ni ĉiuj jam aŭdis tiun rakonton, sed ni aŭskultis sen eĉa brueto dum la fajro preskaŭ estingiĝis, esplorante en niaj mensoj la bildon de tiuj miloj kaj miloj da homoj, ĉiuj vestitaj precize same.

“Ĉiu homo en tiu armeo,” Morimanos  diris, “eĉ ĝis la plej malgrava el ĉiuj soldatoj, portas kompletan armilaron, kaj neniu heroo en la antikva epoko estus hontinta aperi kun tiaj armiloj. Ĉar ĉiu unuopa soldato inter tiuj milegoj portas ferajn kirason kaj kaskon, fajroharditan glavon, du akre pintajn lancojn, kaj bone faritan ŝildon. Kaj tiu armeo havas unu egan apartaĵon: ĉar ĝi ekmarŝas nur je la sono de trumpeto. Kaj ekmarŝinte, ĝi ne haltas, eĉ se ĝi renkontas altan monton aŭ profundan valon, ĝis sonoras alia trumpeto. Kaj