Аляксандр КАПУСЦІН

ТАЛІСМАН ГЕНЕРАЛА

I

He старога веку, статны, вышэй сярэдняга росту вайсковец з кароткімі стрыжанымі вусамі энергічна казырнуў:

— Камкор Пятроўскі.

Сакратар абкома ступіў яму насустрач, падаў руку.

— Жыжанкоў. Сядайце, калі ласка.

Яны селі да стала.

— Я ведаю, які цудоўны ваш краязнаўчы музей,— адразу загаварыў Пятроўскі.— Варта яго, Флавіян Васільевіч, неадкладна эвакуіраваць.

— Чаму неадкладна? — насцярожыўся сакратар абкома.

— Можа здарыцца, немцы дазнаюцца, што ў другім крыле былога палаца графа Паскевіча знаходзіцца штаб фронту. Тады авіяцыя іхняя рынецца сюды. Іменна рынецца. Чаго добрага, загінуць рэдкія калекцыі матэрыяльнай культуры старажытных славян, вялікія гістарычныя каштоўнасці.

Жыжанкоў з удзячнасцю паглядзеў на камкора, колькі секунд нібы вывучаў яго.

— Прабачце.— Зняў трубку тэлефоннага апарата. — Серафім Міхайлавіч? Ваенныя лічаць, што трэба тэрмінова эвакуіраваць музей. Займіцеся гэтым асабіста. Праз два дні паведаміце мне, што зроблена.— Павольна, нібы з цяжкасцю — якую журботную справу даводзіцца рабіць! — паклаў трубку, растлумачыў: — Са старшынёй гарсавета Лебедзевым размаўляў.

Яны задуменна памаўчалі,

— Дык, кажаце, можа такое здарыцца?

Пятроўскі зразумеў пытанне Жыжанкова. Цяпер сакратар абкома меў на ўвазе невымерна больш сур’ёзнае, чым тое, што вымагала неадкладнай эвакуацыі музея: затрымае Чырвоная Армія немцаў на Дняпры ці не? Позірк камкора быў прамы і адкрыты.

— Вайна ёсць вайна. Цяпер, як гэта ні парадаксальна, праціўніку спадарожнічаюць значныя поспехі. Адно магу сказаць: армія верыць, што яны часовыя.

— Дзякую, Леанід Рыгоравіч.

Зазваніў тэлефон. Пятроўскі ўстаў.

— У мяне ўсё. Да пабачэння, Флавіян Васільевіч.

— Поспехаў вам, таварыш камкор! Камуністы Гомельшчыны, усе сумленныя людзі будуць актыўна дапамагаць войскам дзе трэба.

На ганку абкома Пятроўскі на хвіліну затрымаўся. Свяціла сонца, было светла і ціха. Лёгкі ветрык памалу варушыў яркі чырвоны сцяг над будынкам аблвыканкома. Вастразорыя карыя вочы камкора пільна пазіралі на сцяг.

— Паглядзі і запомні, лейтэнант.— Голас прагучаў ціха, але напружана. Пятроўскі звяртаўся да свайго ад’ютан-та, лейтэнанта Колесава.— Над Домам урада ў сталіцы рэспублікі яго ўжо няма. Там цяпер іншы лунае — з фашысцкай свастыкай. Ты можаш гэта ўявіць, а, лейтэнант?..

Колесаў бачыў: камкор не мог стрымаць свае балючыя жорсткія думкі.

Селі ў машыну. Па дарозе Пятроўскі маўчаў. Колесаву падалося, што ён задрамаў. Лейтэнанта самога хіліла да сну — уначы толькі тры гадзіны давялося паспаць…

Доўжыліся нудныя хвіліны

— Сцяг наш чырвоны — неўміручы сімвал праўды і дабра,— пачуў Колесаў скрозь дрымоту і ўскінуў галаву.

Камкор пазіраў у далеч брукаванкі, што рабацініста-шэрай стужкай слалася пад колы «эмкі».

— Бацька мой сказаў пра гэта ў дванаццатым годзе. На ўсю Расію ў царскай Дзяржаўнай думе ад імя фракцыі бальшавікоў.

Колесаў зразумеў: камкору захацелася неяк выказацца пра тое, што было блізка яго сэрцу з дзяцінства, дорага з маладых гадоў. Ён ведаў: нарадзіўся Пятроўскі ў сям’і рабочага слесара, рэвалюцыянера-бальшавіка, сам пад уплывам бацькі рана ўключыўся ў рэвалюцыйную дзейнасць. Разносіў па заводах і фабрыках бальшавіцкія пракламацыі, у семнадцатым годзе ўдзельнічаў у арганізацыі баявых рабочых атрадаў, а таксама ў фарміраванні атрадаў Чырвонай гвардыі. У лістападаўскія дні ён, пятнаццацігадовы юнак, у шэрагах чырвонагвардзейцаў вёў сваё аддзяленне на штурм Зімняга палаца, ахоўваў Леніна ў Смольным.

Ведаў лейтэнант і тое, як камкор глыбока любіў і шанаваў бацьку. Быў выпадак, незадоўга да вайны ў таварыскай гутарцы ў штабе корпуса начальнік палітаддзела палкоўнік Воранаў спытаў у яго:

— Калі вы, Леанід Рыгоравіч, па-сапраўднаму адчулі сябе рэвалюцыянерам?

Пятроўскі правёў рукой па цёмных густых валасах, што крыху навісалі над лобам з левага боку.

— Неяк раз я сам упершыню падумаў пра гэта. I мне адразу чамусьці прыгадалася наструненая цішыня зімовага вечара ў нашай халоднай кватэры. Маці, выпрамленая, урачыстая, стаяла каля акна і чытала нам, брату Пятру і мне, са спісанага бацькавай рукою вялікага аркуша. Словы клаліся ў цішыню так важка, што, здавалася, яе самую, цішыню, я адчуваў вельмі рэальна… «Але тое, што я хацеў заўважыць, Панове члены Дзяржаўнай думы, вам, канешне, вядома, што на ўсіх сцягах усіх урадаў магутнасць іх увасабляецца якім-небудзь дужым зверам: у адных ёсць леў, у другіх слон, у трэціх які-небудзь кракадзіл і гэтак далей; толькі ў нас, рабочага пралетарыяту, няма тых знакаў, якія страшаць, пад ахову якіх клічуць астатнія ўрады да сябе жыць».— Камкор змоўк, некалькі секунд пазіраў на густыя прысады за акном, потым абвёў вачамі прысутных.

— Я спыніўся тут, дзе спынілася маці, чытаючы нам. Яна як бы паўтарыла сама сабе ў думках тое, што прачытала ўслых, і працягвала: «Выгляд нашага чырвонага сцяга ставіць вас у нейкі страх, а на ім усяго толькі напісана, што пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся для дружнай барацьбы за ажыццяўленне на зямлі таго братэрства, роўнасці і сацыялізму, якія нясуць пазбаўленне нам і ўсяму чалавецтву ад таго рабства, што так моцна ўладарыць над намі…» Дачытаўшы, маці падала аркуш Пятру, сказала: «Ты, Пеця, старэйшы, але гэта вам ад бацькі абодвум». Мы з братам не раз перачытвалі бацькаву прамову і вывучылі яе на памяць.— Палец Пятроўскага крануўся шчотачкі вусоў і затрымаўся.

Цяпер Колесаў разумеў, як абвастрыў дарагі сэрцу камкора ўспамін горкія пачуцці, навеяныя цяжкай ваеннай абстаноўкай. Яму захацелася было падтакнуць Пятроўскаму: «Так точна, таварыш камкор, неўміручы сімвал — сцяг наш чырвоны. Паганым гітлераўцам не знішчыць яго». Але не падтакнуў, прамаўчаў. Ведаў, гэтаму цвёрдаму памяркоўнаму чалавеку не даспадобы пустая ўслужлівасць.

Легкавік звярнуў з брукаванкі на бальшак. Імчаў, не збаўляючы хуткасці. Паабапал даспявала жыта. Вецер гайдаў збажыну, і яна перакатвалася жоўтымі хвалямі. «Як здарылася, што фашысцкія галаварэзы з Рэйна апынуліся на Дняпры?..» Думаць такое, гледзячы на гэтыяі цудоўныя мірныя палеткі, Пятроўскаму не хацелася, А як не думаць? Яно не выходзіць з галавы і ў яго, камкора і ў ягоных байцоў, і ў тых, каму зараз