Павел Севярынец

КАМЕННАЕ СЭРЦА

Беларуская турэмная літаратура

Каменнае сэрца

ПРАДМОВА

Каменным сэрцам у нас у «Маладым фронце» называлі «амерыканку» — сьледчы ізалятар ва ўнутраным дворыку КДБ. Невялікая, круглая, падзеленая на секцыі вузкіх перадсердзяў і жалудачкаў двухпавярховая турма з падвалам у самым цэнтры Менска. Сьледчыя, наглядчыкі, канваіры — нібы з булыжнікамі ў грудзях.

Але і ты сам, калі застаесься ў турме сам-насам з Богам, адчуваеш, як скамянела на волі сэрца тваё ўласнае. І як яно ажывае тады, калі неба — усяго тольга кавалачак форткі скрозь крыжы кратаў. Робіцца трапяткім і адкрытым да болю, любові і спачуваньня — пад ціскам, пад страхам, з малітвай і прагай свабоды.

За дваццаць з гакам гадоў мне давялося пабываць у двух дзясятках беларускіх месцаў зьняволеньня — камерах райаддзелаў, «стаканах» судоў, ізалятарах, карцарах, бараках і камендатурах «хіміяў». Калі ня хочаш, каб увесь твой народ сядзеў у сваёй краіне, нібы ў вялікай турме, мусіш адбыць столькі і столькі гадоў няволі сам.

І я ўдзячны Богу за ўсе гэтыя выпрабаваньні. Паверце, вернік, які праходзіць засьценкі, робіцца лепшым. Туды страшэнна ня хочаш трапіць зноў — але калі выходзіш, разумееш: гэта было адмысловае Божае дабраславеньне.

Вельмі ўдзячны тым, хто быў побач, хто падтрымліваў і пісаў лісты, хто перадаваў перадачы і скандаваў «Свабоду!» пад мурамі. Найбольш — маім бацькам і родным, братам і сёстрам у Хрысьце і маёй каханай Волечцы.

Ты выходзіш, і цябе сустракае Воля. Дзеля гэтага варта жыць.

Павел Севярынец

КАМЕННАЕ СЭРЦА

ПЕРШАЯ НОЧ У МАСКОЎСКІМ

Ёсьць свой знак у тым, што мая турэмная гісторыя пачалася менавіта ў Маскоўскім РАУСе Менска. Ведае кожны маладафронтавец: рэжым у нас маскоўскі, акупацыя — маскоўская, і ў кожнай зорачцы на пагонах у супрацоўнікаў-супраціўнікаў прасьвечваюць далёкія крывава-рубінавыя вочы Крамля.

Дык вось, 14 сакавіка 1997 года. Першая масавая акцыя на Дзень сьвятога Валянціна, калі тысячы маладзёнаў абыходзілі амбасады, а з вокнаў пад ногі ім кідалі кветкі, натхніла нас на яшчэ адзін марш — «Беларусь у Еўропу — 2!». У інтэрнаце мяне ўжо шукала міліцыя, начаваў у знаёмых. Пасьля колькіх дзён падпольля вынырнуў я, значыць, непадалёк ад прызначанай плошчы Волі, дачакацца акцыі ў людным ГУМе, і недзе па дарозе зь метро з самага насунутага капюшона курткі і вылавіў мяне фэйс-кантроль ціхароў.

Бралі пяшчотна, удвох, пад ручкі, вынесьлі акуратна да белага «жыгулёнка», прыпаркаванага на

прыпынку (так, быў час, міліцыя езьдзіла на «Жыгулях»!), ёмістым рухам клапатліва прыхінулі галаву, і спалохаўся я ўжо на заднім сядзеньні, паміж плячыстых дзядзечак у цывільным.

Машына газуе, і я чую ціхае, як зараз кажуць, пытаньнечка, ад якога кідае ў жар:

— Ну, кого ты там ножом пырнул?

Оперы з крымінальнага вышуку... Якім нажом?!. Каго? Правакацыя!..

— Заткнись, слышь, там разберутся.

А што вы думаеце, першае затрыманьне — і адразу па-даросламу. Страшна.

У дзяжурцы Маскоўскага афармлялі злавесна. Прозьвішча? Севяры-ынец?.. О-о-о, так гэта, значыць, ты... Сэрца апускаецца кудысьці ў кішэчнік. Што з табой, кажаш, будзе?.. О-о-о-о...

Гэта ж трэба, я здагадаўся дрыжачым голасам задаць тое самае пытаньне, пачуць якое — істае задавальненьне для кожнага супрацоўніка любога карнага органа!

Няпэўнасьць лёсу. Чаканьне невядомага. О-оо-о... Вось яно, вастрыё, якім ахвяра паражаецца ў падкорку мозгу. Ня грубы гвалт, не пакараньне, нават ня кроў — а вось гэтае самае «о-о-о-о», гэтая бясконцасьць нулёў, якая ператварае цябе ў нішто і са шматкроп’ем сыходзіць у бясконцую гулкую вечнасьць!..

Камера папярэдняга заключэньня, яна ж капэзэ, яна ж «стакан», яна ж каменны мех — бетонная скрыня метр на паўтара, да трох у вышыню. Аднаму можна стаць, неяк сесьці, а вось прылегчы— ані. Тускная лямпачка, якая сьвеціць праз закратаваную нішу вентыляцыі.

Так гэта ты, значыць...

І перабіраеш чытанае ды чутае: зрабіць зь цябе

забойцу ім раз плюнуць. У Бога я яшчэ ня верыў, у людзей ня верыў ужо — заставалася толькі заміраць ад жаху.

Гірчаць рацыі. Кагосьці заводзяць, выводзяць, афармляюць. Кагосьці, чутно, валяць на падлогу і робяць «ластаўку» — здаровы па голасе мужык пачынае енчыць так, што выварочвае душу.

Празь сьценку ад мяне ў суседняй камеры хтосьці абураецца ды блатуе:

— Э, начальнік! Пассаць выведзі!

Ды і мне даўно хочацца па-маленькаму, прычым хочацца так нясьцерпна, што і не па-маленькаму ўжо зусім.

Сусед, якога я ня бачу, пачынае тарабаніць у дзьверы:

— Э, пассаць выведзі! Ты што, не чалавек?..

Падтрымліваю патрабаваньне таварыша па няшчасьці. Стараюся інтэлігентна:

— Выведзіце ў прыбіральню! Ня маеце права!..

Галёкаем удвох. Там толькі ляніва агрызаюцца.

Пухір ные і цісьне няўмольна. Надзея растае.

Праз паўгадзіны енку і кляцьбы сусед абвяшчае:

— Чуеш, ня выведзеш — нассу проста ў камеры!

У адказ — цішыня.

І вось у гэтай самай цішыні раптам пачынае цурчэць пад дзьверы суседаў гарачы струмень. Мянты толькі гэтага і чакалі:

— Ах ты!!.

Суседскія дзьверы адчыняюцца з жалезным скрогатам, і праз мат-перамат ды пудовыя ўдары (дрыжыць нават маё вочка з арганічнага шкла) чуваць адчайныя стогны ды роў мянтоў:

— Да я, ... шчас табой усё гэта вытру!..

Клацаюць кайданкі, і пад балючы, жывёльны

енк чуваць, як целам суседа выціраюць падлогу ды дзьверы.

Аднекуль са сьпіннога мозгу ашпарвае ашалелае: лепш памерці ад разрыву ўнутраных органаў, чым так.

І калі заціхаюць нават усхліпваньні скаванага кайданкамі на «ластаўцы» суседа і цішыня пачынае зьвінець увушшу — перад табой расхінаецца прадоньне першай у жыцьці начы за кратамі.

Не ратуе нічога — ані спробы абдумаць, ані тупое лічэньне вярблюдаў, ані спадзеў, што нарэшце страчу прытомнасьць. Здаецца, яшчэ хвіліна — і сам каменны мех лопне ад ціску маёй мачы. Адчуваньне часу распушчаецца ў бясконцым ціхім жаху.

...Зьнянацку скрыгоча ключ у дзьвярох; праварочваецца так, быццам адчыняюць тваё заржаўленае нутро.

О-о-о-о!..

— Тварам да сьцяны. Рукі.