ўсё, што магла, каб неяк падбадзёрыць і парадаваць гарылу. Прыносіла мёд з пчаліных дуплаў на верхавінах дрэў. Адшуквала для Чыколве самыя мяккія парасткі і карэнні, самыя смачныя ягады і самыя сакавітыя плады.

А вечарамі, перад сном, яны гутарылі між сабой. Абмяркоўвалі ўсе лясныя навіны, пра якія паспявала даведацца нектарніца за свой доўгі рабочы дзень: як Нкалама, леў, параніў сабе лапу, як дзіця антылопы Эланда згубілася ў лесе і як Нсофу, слон, так узлаваўся, што ледзь не растаптаў Калулу, труса.

Аднак Чыколве ўсё роўна страшэнна сумаваў, адчуваючы, што нікому ён не патрэбны.

Але аднойчы, калі прайшлі дажджы і скончылася разводдзе, усё перамянілася.

А здарылася вось што.

Пад вечар слон Нсофу няспешна прытупаў да гразкага берага рэчкі, што цякла непадалёку, каб выкупацца перад сном.

Сонца яшчэ ярка свяціла, усё навокал дыхала спакоем, і Нсофу радаваўся жыццю.

Але ён не ведаў, што гразь ля берага была вельмі падатлівая і глыбокая.

Нсофу пайшоў да вады, развесіўшы вялізныя вушы і паволі пагойдваючы хобатам.

Ён прабіраўся ўсё далей і далей і раптам заграз.

Ногі яго з гучным хлюпаннем пачалі тануць у мяккай твані.

Слон пачаў вырывацца, кідацца ўзад і ўперад, паварочваць сваё вялізнае цела ва ўсе бакі. Ён прыгінаўся, горбіўся, абхапіў нават хобатам бліжэйшае дрэва і падцягнуўся з усяе сілы. Але ўсё было марна — балота ўчэпіста трымала яго.

Больш таго — яно пачало паволі засмоктваць слана ўсё глыбей у сваю бездань.

Нсофу страшэнна перапужаўся, Пачаў боўтацца, рохкаць, гучна сапці і стагнаць.

Але цяпер ужо і заднія ногі яго моцна заселі ў багне.

Неўзабаве ліпкая твань засмактала яго па самыя калені. Раз'юшаны слон шалёна затрубіў хобатам.

К гэтаму часу на беразе сабралася некалькі звяроў. Сярод іх быў леў Нкалама, леапард Імбвіле, трус Калулу, собаль Чузве, зебра Чолва, крыклівая чарада малпаў і мноства дробных істот.

— Хто з вас дапаможа мне? — гучна закрычаў слон. Ён усё глыбей апускаўся ў балота. — Што ж вы стаіце — дапамажыце!

— Ха-ха! Ты такі смешны, — захіхікала нейкая малпа.

— Каму смешна, а каму не! — зароў слон. — Я заграз у балоце. Не люблю, калі з мяне смяюцца.

Але малпы яшчэ больш нахабна захіхікалі. Чаго ім было баяцца? Пакуль слана, як кіпцюрамі, трымае балота, ім не страшны яго гнеў.

— Добра, пасмейцеся да пары, — грымеў Нсофу. — Толькі я вам гэтага ніколі не дарую.

Гразь дабралася ўжо яму да жывата.

— Нкалама! Ты дужы! — звярнуўся ён да льва. — Ты павінен выратаваць мяне. Выцягні з балота!

Нкалама паволі залыпаў вачыма.

— Я не такі дужы, як ты, — адказаў ён. — Ты мяне толькі самога зацягнеш у гразь, і тады нам абодвум не мінуць ліха. Сам выбірайся, — і з пачуццём уласнай годнасці Нкалама пабег і знік у высокай траве.

Цяпер слана зацягнула ўжо амаль па самыя вушы.

— Калулу, — упрошваў ён труса, — ты разумны. Прыдумай што-небудзь такое.

Трус зморшчыў нос:

— Табе сіла патрэбна, а не розум. Дый наогул, адкуль ты раптам узяў, што я на што-небудзь здатны? І чаму менавіта я павінен ратаваць цябе?

Нсофу апускаўся ўсё глыбей.

— Дык што ж мне рабіць? — прастагнаў ён. — Я ўтаплюся!

І слон зноў затрубіў, ды так гучна, што аж лісце на дрэвах зашамацела.

Непадалёку ад таго месца ў глыбіні лесу жыў Чыколве. Пачуўшы шум, ён высунуў галаву са свайго гнязда і прыслухаўся.

І зноў лес здрыгануўся ад трубных гукаў.

Якраз у гэты момант, махаючы крыльцамі так хутка, што і вокам не прыкмеціш, да яго падляцела птушка-нектарніца.

— Чыколве! Чыколве! — зашчабятала яна. — Спяшайся! Хутчэй! Нсофу трапіў у вялікую бяду! — І расказала гарыле, што здарылася са сланом.

— Ой, небарака! — спалохана ўсклікнуў Чыколве, калі птушка змоўкла. — Бяжым! Можа, як-небудзь выратуем беднага Нсофу.

І яны рушылі ў дарогу — маленькая птушачка ляцела наперадзе, паказваючы дарогу, а вялізная малпа дыбала за ёю так хутка, як дазвалялі ёй кароткія крывыя ногі.

Нарэшце яны выйшлі да ракі.

Жахлівае відовішча было перад іх вачыма!

Нсофу амаль зусім схаваўся пад граззю. Толькі хобат круціўся ў паветры, ды бачна была самая макаўка галавы і вылупленыя вочы.

— Ратуйце! — чуўся з гразі слабы голас, зусім не падобны на гучны бас слана.

Усе звяры цяпер зразумелі, якая жахлівая небяспека пагражае Нсофу. Яны мітусліва бегалі па сухім беразе, войкалі і гучна падавалі парады. Але звяры былі занадта малыя і слабыя, каб хоць чым-небудзь памагчы.

— Трымайся, Нсофу! — гукнуў Чыколве. — Я іду на дапамогу! — І пачаў падбірацца бліжэй да няшчаснага слана, асцярожна абмацваючы глебу пальцамі ног.

Неўзабаве Чыколве апынуўся на адлегласці выцягнутай рукі ад Нсофу.

— Падай мне свой хобат! — гучна загадаў ён.

Правай рукой Чыколве схапіў хобат слана, левай моцна абхапіў ствол тоўстага дрэва і пачаў цягнуць.

Ён торгаў, і тузаў, і цягнуў, напружыўшы ўсю сваю магутную сілу. Мускулы рук напяліся, спіна, здавалася, вось-вось пераломіцца, а рукі ледзь не выварочваліся з суставаў.

І паволі, вельмі паволі, нібы нейкае рачное страшыдла, Нсофу пачаў мала-памалу падымацца з балота. Цаля за цаляй ён выплываў на паверхню. Спачатку вылезла вялізная галава, потым шырачэзная спіна, хвост, затым тулава і, нарэшце, ногі.

І вось ужо Нсофу стаў нагамі на цвёрды грунт.

Як лёгка зрабілася Чыколве, калі ён перастаў цягнуць! Ён глыбока і стомлена ўздыхнуў.

Нсофу памахаў у паветры хобатам і прачысціў горла.

— Кхэ! Кхэ! — А потым басавіта сказаў: — Не ведаю, чым аддзякаваць табе, мой сябар.

Чыколве адчуў, як пацяплела ў яго на душы: першы раз у жыцці, калі не лічыць птушкі-нектарніцы, яго назвалі сябрам!

— Ну што там... — адказаў ён сціпла. — Я з радасцю памог табе. Галоўнае — усё мінула, і табе ўжо не пагражае небяспека.

— Так, усё мінула, — удзячна паўтарыў Нсофу. — А зараз хадзем да мяне. Павячэраем разам.

Так пасябравалі слон і гарыла.

— Потым, — закончыў Мафута, — Чыколве пасябраваў яшчэ шмат з якімі звярамі, таму што сіла і храбрасць праславілі яго на ўвесь лес.

— А ці быў ён калі-небудзь зноў адзінокі? — пацікавіўся Цікі.

— Не, больш ужо ніколі, — адказаў Мафута. — Пасля таго здарэння ўсе прыходзілі да яго ў госці. І да канца дзён сваіх ён жыў шчасліва.

— Ты расказаў вельмі цікавую казку, Мафута, — задаволена ўздыхнуў, засынаючы, Цікі.

Агонь гарэў ярка, у небе ззялі зоркі, і лясныя дрэвы маўкліва выстраіліся вакол двух сяброў, бы вартавыя, што ахоўваюць сон людзей.

Раздзел трэці. Юны воін

Сонечны зайчык прабег па твары Цікі і разбудзіў яго.

У першы момант хлопчык не ўцяміў, дзе ён, таму што не чуў навокал прывычнага вясковага шуму.

Потым