Андрэй Федарэнка ШЧАРБАТЫ ТАЛЕР

Падрыхтаванае на падставе: Андрэй Федарэнка, Шчарбаты талер: Аповесьць, апавяданьні — Мінск: Юнацтва, 1999. — 207 с.

ISBN 985-05-0307-6

Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2010

© Камунікат.org, 2010

ШЧАРБАТЫ ТАЛЕР

Часціна першая. ЗАГАДКАВАЯ МАНЕТА

Раздзел 1. АКСАНА — «ВЬІКРАДАЛЬНІЦА» ДЗЯЦЕЙ

Бацька зірнуў на куханны гадзіннік, умацаваны ў шафцы над газавай плітою, адсунуў кубак з недапітай гарбатаю.

— Дзіўна... — прамармытаў ён. — Увесь час думаю, чаго не хапае? Аказваецца, тэлефон маўчыць. Аж не прыпомню такога вечара, каб ніхто не званіў, каб я нікому не быў патрэбен... Можа, тэлефон сапсаваўся?

Аксана, седзячы насупраць і п'ючы гарбату, паціснула плячыма. Бацька выйшаў у пярэднюю, хутка вярнуўся. У адной руцэ ён трымаў тэлефон, у другой — шнур з выцягнутай з разеткі вілкаю.

— Аксана,— сказаў бацька, зморшчыўшы лоб, падазрона ўглядаючыся ў дачку (ён быў блізарукі),— што гэта значыць? Навошта ты адключыла тэлефон?

— Ну, выцірала пыл у кутку каля разеткі... Можа, неяк выпадкова зачапіла шнур, ён і вылузнуўся.

Бацька ўздзеў на нос акуляры, але позірк яго і цяпер, праз шкельцы, не змяніўся, вочы глядзелі на дачку з тым жа падазроным прыжмурам.

— Я табе не веру. Што ты зноў утварыла?

— Нічога.

— Што ў школе?

— Нічога.

— Ты гаварыла сёння з завучам, як мы дамаўляліся? Сказала яму, што заўтра ты прапусціш урокі, бо мы едзем да бабулі?

— Супакойся, я... гаварыла з завучам.

— Ён адпусціў?

— Адпусціў. Сказаў... сказаў: «Ты добрая дзяўчынка, едзь на здароўе хоць на адзін дзень, хоць на некалькі, хоць да канца вучобы»...

Бацька не даслухаў і махнуў рукою, у якой трымаў шнур.

— Не, штосьці тут не тое... Вось зараз сам перазваню яму дамоў і спытаю,— і бацька знік.

Аксана ўздыхнула. Ну, зараз пачнецца... І чаму гэта дарослыя так любяць праўду, так дабіваюцца яе? Калі б усе гаварылі толькі праўду, што за жыццё было б?.. «Аксана, ты адключыла тэлефон?» — «Так, я адключыла тэлефон».— «Навошта?!» — «Таму, што завуч збіраўся званіць табе, каб выклікаць назаўтра ў школу».— «Навошта?!» — «Каб пагаварыць пра мае паводзіны»... Цьфу! Праўда страшэнна нудная і нецікавая...

Дзяўчынка прысела каля стала, пад якім стаялі дзве вялікія гаспадарчыя сумкі, упакаваныя на заўтра. Пад рукой прыемна захрабусцела новенькая слюда. Вось якім падарункам бабуля будзе радая — квятасты летні халат, кітайскія пухнатыя пантофлі... Дзіўна: у бабулі свая хата, свой агарод, а яны вязуць ёй з Мінску гуркі, памідоры, клубніцы... Няўжо бабуля нічога гэтага яшчэ не пакаштавала? Нашто тады агарод? Ці ў травені гэта яшчэ не паспявае?..

Дадумаць ёй не даў бацька, які, пагаварыўшы па тэлефоне, зноў з'явіўся на кухні.

— Вылезь з­пад стала! — загадаў ён зусім іншым голасам.

Аксана паслухалася, прысела на табурэт, апусціла галаву, убачыла на правым калене, пазаўчора абадраным, чорную засохлую скарыначку, паспрабавала скалупнуць яе пазногцем.

— За адну хвіліну ты ўмудрылася схлусіць мне тройчы,— марудна расцягваючы словы, пачаў бацька.— Ты адключыла тэлефон і не прызналася. Ты не адпрошвалася ў завуча. Ты не сказала, што мяне заўтра выклікаюць у школу... Што гэта за запіска?! — не ў сілах больш стрымлівацца, усклікнуў бацька.

Скарыначка скалупнулася, і Аксана, не падымаючы галавы, пагладжвала бледна­ружовы след на тым месцы.

— Я чакаю. І пакінь у спакоі калена!

— Запіска? — Аксана падняла на бацьку бязвінныя сінія вочы.— Ты пра якую запіску?

— Перастань! А што, іх было некалькі? Запіска, якую ты паклала ў класны журнал настаўніцы замежнай мовы!

— А, гэтая. А чаму яна абзываецца?

— Хто? Запіска, настаўніца?

— Настаўніца.

— Як яна абзываецца?

— Так. Увесь клас не вывучыў на памяць словы, і яна ўсім пачала ставіць двойкі, і нікому нічога не казала, і толькі мне, ставячы, сказала: «Каму­каму, а табе, Гамола Аксана, трэба зубрыць дзень і ноч!»

— Ну і што тут такога? Правільна сказала!

— Як ты не разумееш? Значыць, я горшая за ўсіх? Я ведаю, яна не любіць мяне. Прыдзіраецца. Яна заўсёды гаворыць: «Каму­каму, а табе...»

— Лухта нейкая,— бацька прыклаў да шчок далоні, быццам яму раптоўна забалелі зубы.

— Так, яна лічыць мяне горшаю за ўсіх,— упарта паўтарыла дзяўчынка.— Бо я непрыгожая. Бо ў мяне бацька... — яна хацела сказаць «бедны», але, зірнуўшы на бацьку, пашкадавала яго,— небагаты. Бо ў мяне няма маці...

Гэта быў забаронены прыём. Бацька перастаў церці шчокі, падышоў да падаконніка, пабарабаніў па ім пальцамі, паглядзеў у акно.

— Лухта... Пры чым тут горшая, непрыгожая... — прамармытаў ён, стоячы да дачкі спіною. У яго голасе не засталося і следу строгасці, а была толькі разгубленасць.— Ніякая ты не горшая... Ну, і далей? Настаўніца абазвалася, а ты што?

— А я напісала на паперцы: «Калі вы не перастанеце гаварыць адной вучаніцы ўвесь час «каму­каму, а табе...», заўтра ваш сын будзе выкрадзены. І вам давядзецца выкупляць яго за мільён даляраў». І падпісалася — «Невядомы».

Бацька, нібы яму зноў схапіліся балець зубы, прыцмокнуў языком, пацёр скроні:

— «Невядомы»... А калі б яна пайшла з гэтай запіскаю ў міліцыю?

— Не, яна перапалохалася і адразу да сына пабегла. Ён у нашай школе ў першым класе вучыцца. Ведаеш, як яна за ім бегае? — Аксана ажывілася ад успаміну.— На кожным перапынку вядзе яго ў настаўніцкую; корміць там...

— Пачакай, дагавары пра запіску.

— Ну, напісала, тады на перапынку Каця знарок паклікала яе, яна адвярнулася, і я хуценька ўклала запіску ў класны журнал.

— Канспіратары... Добра,— сказаў бацька.— Дапусцім, ты пакрыўдзілася і адпомсціла такім чынам. Але калі ўсе небагатыя, і ўсе, у каго няма маці, і ўсе, скажам, непрыгожыя пачнуць пісаць такія запіскі? Тады што?

У хвіліны разгубленасці бацька заўсёды хаваўся за развагамі тыпу: «А калі ўсе пачнуць так рабіць?»

— А чаму яна абзываецца? — вярнулася Аксана да таго, з чаго ўсё і пачалося.

Цяжка было змагацца з гэтай логікай. Бацька здаўся:

— Добра, заўтра разбярэмся... Позна ўжо, ідзі збірайся спаць.

— А што сказаў завуч?

— Зайсці да яго. Давядзецца раней устаць, і па дарозе на вакзал зойдзем у школу.

Задаволеная, што так лёгка ёй усё абышлося, Аксана глядзела ў большым пакоі тэлевізар. А бацька яшчэ доўга курыў на кухні. Ён успамінаў сваю былую жонку, Аксаніну маці: як жыў з ёю, як потым развёўся... Нягледзячы ні на што, ён згадваў яе з любоўю, з падзякаю за тое, што пакінула яму дачку — гэтую выдумляльшчыцу, шкодніцу, неслуха і разам з тым усё адно самую лепшую ў свеце, самую любімую дзяўчынку.

Раздзел