адчуваў сум і стомленасць.
— Спіце. Годзе танцаваць, — сказаў ім Вячка. — Беражыце сілы для заўтрашняга бою.
Увайшлі ў святліцу. Велізарная мядзведжая шкура ляжала на падлозе. Месяц асцярожна заглядваў у акно. Здавалася, прастора наўкол была запоўнена, заліта блакітнай і срэбна-зялёнай вадою, і яны паплылі ў гэтай вадзе, як плывуць побач па бязмежным небе дзве начныя зоркі.
— Кахаю цябе, — шаптала Дабранега. — Кахаю цябе, Вячка… Помніш, як вясною ў Кукейносе ты паплыў ноччу па Дзвіне, каб сарваць для мяне белыя лілеі? Помніш, лада мой?
— Помню, — ціха адказваў Вячка. — Ніколі не забуду…
— Помніш, як мы трапілі з табою ў лузе пад дождж, як сушыліся каля цяпельца, а потым забраліся ў стог сена і так моцна пахла медуніцай?
— Помню… Ніколі не забуду…
Ноч плыла над Юр'евам. Апошняя іхняя ноч. Месячная, прамяністая, юная…
— Дай мне свежую нацельную кашулю, — сказаў Вячка Дабранезе, калі яны прачнуліся, ляжалі на мядзведжай шкуры і промень сонца драмаў у Дабранегі на шчацэ.
Княгіня заплакала.
— Не плач, — сказаў Вячка. — Табе не трэба плакаць…
— Няўжо Ноўгарад не прышле падмогу? — з надзеяй глянула на мужа Дабранега.
— Не ведаю… Позна… Мы засталіся адны… Але не трэба думаць пра гэта. Дай мне кашулю і давай развітаемся з табою, бо там, паміж людзей, нам не ўдасца гэта зрабіць.
Ён моцна абняў і тройчы пацалаваў Дабранегу.
— Я быў шчаслівы з табою ў гэтым жыцці. Дзякуй табе за ўсё. Дай бог, каб мы сустрэліся ў будучым жыцці, на нябёсах… Дзякуй яшчэ раз… І бывай… Назаўсёды бывай…
— Князь, — заплакала Дабранега. — Князь… Я кахаю цябе… Я баюся… Не пакідай мяне адну…
— Пайшлі на вал, — паклаў ёй руку на плячо Вячка.
Зноў тэўтоны ўдарылі ў літаўры, зноў каменямёты пачалі біць пудовымі валунамі па гарадскіх варотах, зноў з асаднай вежы ляцелі ў Юр'еў стрэлы арбалетчыкаў, бочкі са смалой і агнём. Гэта быў страшны бой. Ніхто не адступаў. Ніхто не прасіў літасці. Загінуў юны эст Меэліс, рассечаны ад правай ключыцы да пояса вялізнай сякерай мечаносца Фрэдэгельма. Але і Фрэдэгельма наскрозь пранізаў кап'ём Якаў Палачанін.
Каля забаролаў, паміж агню і дыму, скрыжавалася жалеза з жалезам, рука з рукой, сіла з сілаю, адвага з адвагаю. І зноў не вытрымалі тэўтоны — у які ўжо раз пакаціліся ўніз, а следам за імі, б'ючы іх па спінах і галовах, ляцелі бярвенні, камяні, гаршкі з агнём. Следам за імі ляцела песня Клімяты Аднарука.
Клімята ўвесь час быў на гарадскім вале, абпаліў шчокі, сарваў голас, але вочы глядзелі радасна. Убачыў Мірона, закрычаў:
— Мірошка, хадзі сюды!
Мірон падбег, стаў насупраць, абапёршыся на кап'ё.
— Добра ваюеш, — сказаў яму Клімята. — Але паберажы сябе, бо аддаю я табе полацкі летапіс, жыццё сваё аддаю. Зразумеў?
І ён пачапіў Мірону на плячо цяжка напакаваную скураную торбу, абшытую па краях бліскучым дротам.
— Там летапіс? — глянуў на Клімяту, задыхнуўся ад хвалявання Мірон.
— Летапіс. Беражы яго, як сэрца берагуць, як вока берагуць. Маё і тваё жыццё ў ім… І жыццё іхняе, — ён шырока павёў рукою, паказаў на Вячку, на Якава Палачаніна, на залітых потам, засыпаных сажай вояў, што рыхтаваліся адбіваць яшчэ адзін — шосты за дзень! — наступ тэўтонаў.
Зноў тэўтоны пайшлі на штурм. Арбалетчыкі няспынна абстрэльвалі вал, не давалі нікому высунуць галаву. Страла ўдарыла Клімяту Аднарука ў шыю, прабіла горла, ён упаў, захлынаючыся крывёю, і ў той жа міг брат епіскапа Альберта Іаан і ягоны слуга Пётр з паходнямі ў руках узбеглі на вал, і Пётр, наступіўшы нагою, раструшчыў Клімятаў гудок. Вячка ўдарыў мячом, і галава Пятра пакацілася з вала.
— Рубон! — крыкнуў Вячка. Палачане, наўгародцы і эсты, жанчыны і хлапчукі-падлеткі, усе, хто быў яшчэ жывы, з вялікай ярасцю рынуліся на тэўтонаў. Іаана пасеклі на кавалкі. Такі ж лёс напаткаў трох рыцараў-мечаносцаў, якія, узбегшы на вал, пачалі махаць сякерамі, рабіць праходы ў забаролах.
Увесь гэты час Генрых не знаходзіў сабе месца. Не вытрымаў, вырваўся з шатра, каля самага вала ўбачыў знаёмага манаха, таго самага, якому даў атручаныя стрэлы, моўчкі схапіў у яго лук, стрэліў у Вячку, што ў раскрыленай барвяніцы сек і сек мячом. Страла праляцела побач з князем. Генрых кінуў лук, закрыў твар гарачымі рукамі, пабег назад у шацёр.
Вячку адсеклі левую руку, ён пахіснуўся, пабляднеў. Да яго падскочыў Якаў, закрычаў:
— Князь, давай я цябе знясу з вала! Кроў табе зялейнікі спыняць.
— У мяне ёсць яшчэ адна рука, Якаў Палачанін, — сашчапіўшы зубы, адказаў Вячка і з усяго маху ўдарыў мячом кнехта, які бег са штурмавой лесвіцай. Яны упалі разам — кнехт і князь. Вячка паспеў прашаптаць Якаву:
— Меч… Мой меч вазьмі!..
Якаў схапіў меч, а наўкол грымела лютая сеча, свісталі стрэлы, палалі забаролы, і нечы тонкі, амаль дзіцячы голас крыкнуў з невымерным адчаем і болем:
— Ой, мамачка!
Епіскап Альберт увайшоў у паходную капэлу, стаў на калені перад распяццем Хрыста, пачаў горача маліцца. Плашч у епіскапа быў разарваны, прапалены ў некалькіх месцах. Епіскап убачыў Генрыха, узняўся з зямлі, радасна сказаў:
— Дорпат ляжыць каля нашых ног. Чуеш, сын мой? Мы перамаглі! Эстонія наша!
— А дзе кароль Вячка? Прывялі яго сюды з вяроўкай на шыі? — перарваўшы епіскапа, запытаўся бледны Генрых.
— Вячка загінуў,— шырока ўсміхнуўся Альберт і перахрысціўся. — Вячка ляжыць каля забаролаў. Мы перамаглі.
— Ён перамог! Ён перамог! — раптам закрычаў Генрых і з ліхаманкавым бляскам у вачах пачаў бегаць каля алтара. Альберт з вялікім здзіўленнем паглядзеў на яго, падышоў да свайго любімага вучня, паклаў яму руку на лоб, сказаў з бацькоўскай цеплынёю:
— Табе кепска, сын мой? Ідзі адпачні і працягвай пісаць хроніку. Няхай нашчадкі даведаюцца аб нашай перамозе і праславяць нас.
Вядзі нас на сечу, святая Сафія….